Türkiye’de emeklilik sistemi
Türkiye’de emeklilik ve emeklilik yaşı konusu 1950 yılında ihtiyarlık sigortası kanunu ile başlayan süren üzerinden 72 yıl geçmesine rağmen, ortalama 5 yılda bir kanun değişikliği ile günümüze kadar birçok değişikliğe uğradı. Bugün ise emeklilik yaş şartı 65’tir.
Bütün detaylara tek tek girmeksizin verecek olursak genel hatları ile emeklilik kriterleri 08.09.1976 ve öncesi sigortalılık başlangıç tarihi olanlar, yaş şartı bulunmaksızın 25 yıl ve 5000 pirim gününü doldurmaları durumunda emekliliğe hak kazanılmaktaydı. Daha sonraki zaman içinde emeklilik sistemi, siyasi partilerin öncelikli gündemini oluşturdu. Ekonomik koşullara göre pirim gün sayısı ve yaş şartı ya artırıldı ya da düşürüldü.
Birinci Özal hükümeti de 10 Ocak 1986 tarihinde emeklilik yaşına 5 yıl ilave edilerek ve kadınlar 55, erkekler ise 60 yaşına getirildi. 6 yıl sonra ise DYP-SHP koalisyonu emeklilikte yaş şartı kaldırıldı. 3774 sayılı kanun ile yükseltilen yaş yürürlükten kaldırıldı. 27 Şubat 1992 tarihinde resmî gazetede yayımlandı. Emekli olmak için aranan yaş şartı ortadan kalktı. Böylece kadınlar 20, erkekler ise 25 yıl hizmet süresiyle emekli olabiliyordu. Kadınlara 20 yıl sigortalılık ve 5000 prim günüyle, erkeklere de 25 yıl sigortalılık 5000 prim günüyle emekli olma hakkı tanındı. 5000 prim gününü dolduran ve 18 yaşında işe giren kadınlar 38 yaşında, erkekler ise 43 yaşında emekli olmaya hak kazanmış oldu. Emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) sorunu 1999 yılında çıkartılan 4447 sayılı yasayla başladı. Türkiye’yi işsizlik sigortası fonu ile tanıştıran kanun ile emeklilik yaşı kademeli olarak artırıldı.
4447 yasa ile ne değişti?
4447 sayılı kanun ise 8 Eylül 1999’dan sonra işe girenlerde emeklilik yaşını kadınlarda 58’e, erkeklerde 60’a çıkarttı. Daha önce işe girmiş olanların emeklilik yaşını ve prim gün sayısını ise kademeli olarak artırdı. Kanunun ilk halinde kademeli geçiş süreci kısa tutuldu. Emeklilik yaşının hızla artırılarak, dokuz yıllık sürede kadınlarda 52’ye, erkeklerde 56’ya çıkartılması planlandı.
1999’daki değişiklikten önce 18 yaşında sigortalı işe başlayan bir kadın 38; erkek ise 43 yaşında emekli olabiliyordu. Sadece 5 bin gün prim ödemesi gerekiyordu. 5 bin gün prim ise yaklaşık 13,5 yıl aralıksız çalışma demekti.
1 Temmuz 1994’te ilk kez sigortalı olarak çalışmaya başlayan 1 Ocak 1972 doğumlu erkek işçi, çalışmaya başladığı dönemde yürürlükteki kanuna göre 25 yıl sigortalılık süresini ve 5000 prim gününü tamamladığında emekli olabiliyordu. Bu işçi 25 yıllık sigortalılık süresini tamamladığı 1 Temmuz 2019’da 5000 prim günü varsa yaş koşulu aranmadığı için 47 yaşında emekli olabilecekti.
1999’daki değişikliğin ardından aynı işçi, çalışmaya ilk defa 1 Temmuz 1994’te başladığı için 25 yıl sigortalılık süresi, 55 yaş ve 5750 gün prim ödeme koşulunu yerine getirdiğinde emekli olabilme hakkı kazanabilir duruma geldi. Yani kanun değişikliği ile bu işçinin emekliliği 8 yıl ötelendi; 750 gün de fazladan prim ödemesi istendi.
Mevcut emeklilik yaşı ve şartları neler?
1 Ekim 2008’de AKP iktidarının yürürlüğe koyduğu yeni kanun ile emeklilik yaşı kademeli olarak yükseltilirken, prim ödeme gün sayısı işçilerde 4/a (SSK) 7200, esnaf ve çiftçilerde 4’b (Bağ-Kur) ise 9000’e çıkartıldı. Kanun yürürlüğe girdiğinde kadınlarda 58, erkeklerde 60 olan emeklilik yaşı kademeli olarak yükselmekte ve 2048 yılında kadın ve erkek sigortalı ayrımı yapılmadan 65 yaşa yükselecek.
Emeklilikte yaşa takılanlar ne istiyor ve kaç kişiler?
Emeklilikte yaşa takılanlar, emeklilik koşullarında 1999’da yapılan değişikliğin geçmişe dönük uygulanmasına son verilmesini istiyor. Yani yaş şartı aranmadan, sigortalılık süresi ve prim günü koşullarını sağlayıp emekli olmayı talep ediyor.
Nisan 2022 itibarıyla Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) kayıtlı 4/a (SSK) kapsamında 16 milyon 688 bin, 4/b (Bağ-Kur) kapsamında 3 milyon 57 bin sigortalı bulunuyor.