14 Mayıs 2023'te yapılacağı açıklanan Cumhurbaşkanlığı seçimleri öncesinde yaşanan Kahramanmaraş merkezli depremler seçimlerin ertelenmesi konusunda büyük bir kamuoyu yarattı. Peki seçimlerin ertelenmesi için ne gerekiyor ve Anayasa bu konuda ne söylüyor?
Seçimlerin ertelenmesi için anayasa değişikliği gerekiyor. Anayasa değişikliği için de 400 milletvekili sayısı gerek. AK Parti ve MHP'nin TBMM'de 400 milletvekili çoğunluğunu sağlayamadığı biliniyor.
ANAYASA NE DİYOR?
Anayasa’nın “Seçimlerin geriye bırakılması ve ara seçimler” başlıklı 78. maddesinde şu yazılı:
“Savaş sebebiyle yeni seçimlerin yapılmasına imkân görülmezse, Türkiye Büyük Millet Meclisi, seçimlerin bir yıl geriye bırakılmasına karar verebilir. Geri bırakma sebebi ortadan kalkmamışsa, erteleme kararındaki usule göre bu işlem tekrarlanabilir.”
Anayasa’ya göre seçimlerin ertelenebilmesi için TBMM’nin savaş kararı alması gerekiyor. Türk Silahlı Kuvvetleri’nin (TSK) Suriye’de, Kuzey Irak’ta bulunması savaş anlamına gelmiyor. TBMM’nin toplanarak bir ülkeye karşı “savaş ilan etmesi” gerekiyor. Olağanüstü Hal (OHAL) kararı alınmış olması da seçimlerin ertelenmesi bakımından bir dayanak oluşturmuyor.
SEÇİMİN ERTELENMESİ İÇİN GEREKLİ KOŞULLAR
TBMM'nin seçimi erteleme kararı alabilmesi için şu koşulların gerçekleşmesi gerekir:
Savaş durumu: Bununla ilgili olarak ortaya çıkan bir sorun, savaş ilan edilmeden iki devlet arasında silahlı çatışmanın çıkması. Anayasa'nın 78. Maddesi bu durumda uygulanabilir mi? Günümüzdeki silahlı çatışmaların pek çoğunda resmi bir savaş ilanı yok. Örneğin Rusya, Ukrayna'ya savaş ilan etmiş değildir. İnsani hukuka ilişkin Cenevre Sözleşmeleri'nin ortak 2. Maddesi, Sözleşmelerin "taraf devletler arasındaki ilan edilmiş savaşa ya da her türlü silahlı çatışmaya, bir devlet savaş olduğunu kabul etmese bile, uygulanacağını" belirtmekte. Aynı şekilde Anayasa 78. Maddesinin uygulanması için de resmi bir savaş ilanı aranmamalı.
Birleşmiş Milletler Yasası'nın 2(4) maddesi devletler arasındaki ilişkilerde kuvvet kullanılmasını yasaklamıştır. Bunun tek istisnası meşru savunma hakkı. Bunun da koşulları var. Kanımızca 78. Maddenin uygulanabilmesi için haklı bir savaş yani meşru savunma durumu olması gerekir.
Savaş nedeniyle seçimlerin yapılmasının olanaksız olması: maddeye göre, sadece bir savaş durumu seçimleri ertelemek için yeterli değil. Aynı zamanda savaş koşulları nedeniyle seçim yapmanın olanaksız olması gerekir. Buradaki olanaksızlık bir maddi olanaksızlık olmalıdır. Örneğin, ülke bombalanıyor. Ukrayna savaşında olduğu gibi. Buna kim karar verecek? Buna karar verecek olan TBMM'dir. Başka bir organın Cumhurbaşkanı ya da YSK'nın seçiminin yapılmasına olanak bulunup bulunmadığı konusunda karar vermeye yetkileri yoktur.
TBMM'nin takdir yetkisi: Bütün bu koşullar gerçekleşse bile TBMM seçiminin ertelenmesine karar vermeyebilir. 78. Madde, "TBMM karar verebilir" ifadesini kullanarak TBMM'e geniş bir takdir yetkisi veriyor. TBMM bu yetkisini parti çıkarlarını değil, ülke çıkarlarını göz önünde tutarak kullanmalıdır.
AK PARTİ SICAK BAKIYOR MU?
AK Partili bir siyasetçi partideki tutum için, “Seçimi konuşmuyoruz, can derdindeyiz. 6 Şubat’tan yani depremden önce durum neyse bugün de o. Tarihle ilgili bir değerlendirme olabilir, ama seçimin ertelenmesi olmaz. Seçim kendi sürecinde, daha önce planlandığı gibi 14 Mayıs ya da 18 Haziran’da olur” dedi.
MUHALEFET ERTELENMESİNİ İSTEMİYOR
Gerek CHP gerek İYİ Parti'de seçimin ertelenmesi konusunda büyük bir tepki var. CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu da İYİ Parti Genel Başkanı Meral Akşener de seçimlerin ertelenmemesi ve zamanında yapılması konusunda çağrıda bulundu.